HỌC TẬP CÁC THÁNH TỬ ĐẠO VIỆT NAM VÀ LICHJ SỬ TRUYỀN GIÁO

HỌC TẬP CÁC THÁNH TỬ ĐẠO VIỆT NAM và LỊCH SỬ TRUYỀN GIÁO

NIÊN ĐẠI	XÃ HỘI VIỆT NAM	TRUYỀN GIÁO	THÁNH TỬ ĐẠO (xin tham khảo 12 vị tử đạo Bổn mạng các giáo khu ở gx Chính Tâm)
1533 Khâm Định Việt Sử quyển 33,6B : Linh mục Inhaxio lén vào làng Ninh Cừơng,Quần Anh thuộc huyện Nam Chân và làng Trà Lũ, thuộc huyện Giao Thủy giảng đạo Giatô ( nay thuộc địa phận Bùi Chu) 1533-1615	*Đại Việt ở miền Bắc Đông Đô nhà Mạc ở Thăng Long,Hà Nội Tây Đô nhà Lê ở Thọ Xuân, Thanh Hóa, Người Việt đã thâu tóm đến Bình Trị Thiên (Châu Ô và Châu Lý), Quảng Nam, Bình Định, Qui nhơn đến núi Thạch Bi,Phú Yên (ranh giới) *Chiêm thành ở miền Trung (Qui nhơn trở vào Nam) * Thủy Chân Lạp ở miền Nam	*Từ Macao, Trung Quốc, cha dòng Phan xi cô truyền giáo cho Đại Việt *Từ Manila theo lời mời của Mạc mậu Hợp dòng Phan xi cô Truyền giáo cho Thăng Long.Dòng Đaminh lại đến Chân lạp *Từ Malacca, Malasia dòng Đaminh truyền giáo cho Chân lạp và Chiêm thành và người Việt ở Quảng Nam Tóm lại 80 năm truyền giáo ban đâu Hầu hết chỉ tới VN  thời gian ngắn, bị trục xuất chỉ mới thăm dò, thử nghiệm. Nhân vật : Công Chúa Mai Hoa công chúa con vua Lê anh Tông trở lại Công giáo22/5/1591 Người Công giáo đầu tiên là Đỗ hưng Viễn, người Thanh Hóa
1615-1664 50 năm truyền giáo của Dòng Tên 1614 chiếu chỉ Daifusanna cấm đạo ở nước Nhật Thừa sai Buzomi 26 năm truyền giáo tại miền Nam chết năm1640 Cha Đắc Lộ từ miền Bắc đến thay năm    năm 1640-1645 thì bị trục xuất vĩnh viễn	Cuối thế kỷ 16, Trịnh Tùng tái chiếm Thăng Long đuổi nhà Mạc lên Cao Bằng, điều hành mọi việc, vua Lê chỉ là hư vị. Nguyễn Hoàng vào Thuận Hóa mở thêm Phú Yên.Nhà Nguyễn mở thêm Diên Khánh vào Chân lạp, Biên Hòa…Từ 1627  không nộp thuế cho Trịnh nữa bắt đầu Nam Bắc phân tranh lấy sông Danh làm ranh giới, đánh nhau 7 lần chết hàng vạn người không bên nào thắng	A Tại miền Nam (sông Danh làm ranh giới) Các Thừa sai dòng Tên chủ trương thích ứng văn hóa, học tiếng địa phương làm từ điển…Từ 1614 chiếu chỉ Daifusanna cấm đạo ở nước Nhật nên các thừa sai từ Nhật 1615 cha Buzomi và các bạn đến Hội An truyền giáo cho người Việt năm 1616 Hội An đã có 300 tín hữu,Qủang nam 275 tín hữu 1625 rửa tội cho bà Maria Minh đức Vương thái phi Năm 1629 tín hữu đến 15.000 người. 10 năm sau tất cả các nhà thừa sai đều bị trục xuất tín hữu đã đến 40. 000. Từ 1640-1664,với kinh nghiệm miền Bắc cha Đắc Lộ đến thay cha Buzomi qua đời (1640), 4 đợt truyền giáo rửa tội hàng ngàn người và lập hội thầy giảng hoạt động cho cả hai miền Nam Bắc. Tuy thế bắt đầu các cuộc bách hại của vua quan .Đặc biệt 7/1644 thầy Anrê Phú Yên bị bắt tại nhà cha Đắc Lộ và trở thành người chứng thứ nhất.Năm sau 1645, 700 gd tại Qui nhơn phải ra trình diện và 6 người đại diện bị đánh đòn,2 thầy giảng bị trảm quyết và 7 thầy bị chặt 1 ngón tay, cha Đắc Lộ bị trục xuất vĩnh viễn (3/7/1645).Năm sau tại Quảng Bình, 2gd bị giết và có lệnh đốt sách đạo và ảnh tượng.Tuy vậy gd miền Nam năm 1664 đã lên 50.000 B/Truyền giáo tại miền Bắc (1626-1663) Cha Đắc Lộ và Marquez từ miền Nam về Ma   cao rồi đến cửa Bạng ,Thanh Hóa ngày 19/3/1627 liền chọn thánh Giuse làm bổn mạng xứ Bắc Họ đạo An vực 200 tín hữu nhiều người trở lại công chúa, sư sãi mỗi năm đến tới hàng ngàn. Sáng kiến của cha Đắc lộ làm ca vè lễ Giáng Sinh, ba ngày Tết kính Chúa Ba ngôi thay cây nêu bằng cây thánh giá soạn ngắm 15 sự thương khó và đúc kết  giáo lý trong cuốn “Bài giảng tám ngày”.Lập hội thầy giảng 1630. Vị tử đạo đầu tiên anh Phan xi cô bị giết vì “chôn xác kẻ chết” (De Rhodes,) Nghệ an 600 tín hữu  Hai năm sau 1632 tại Kẻ Chợ,tức Hà nội,3 thầy giảng rửa tội trên 3000 người và lập 20 họ đạo,3 cha đã soạn được bộ từ điển Việt-Bồ-La 20 năm sau vào năm 1650,toàn xứ Bắc đã có 350.000gd và 414 nhà thờ và mỗi năm rửa tội khoảng 6 000-7000 tân tòng	Đàng Trong Bị chống đối do các ongsai (Ông Sãi ?) Tử đạo đầu tiên ở   Anrê Phú Yên Đàng ngoài Lập hội thầy giảng 1630. Vị tử đạo đầu tiên anh Phan xi cô bị giết vì “chôn xác kẻ chết” (Theo Cha Đắc Lộ,)
9/9/1659 Tòa thánh lập Địa  Phận Dàng Trong và Đàng Ngoài đoản Sắc Super Cathedram		Đức Cha Pallu Đàng Ngoài Vua Lê –Chúa Trịnh+Vân Nam.. Đức Cha Lambert de LamotteCHúa Nguyễn+Chân lạp+Xiêm 1668 Đức Cha Lambert truyền chức  4 linh mục tiên khới của HT VN.Đàng trong Giuse Trang và Luca Bền.Đàng ngoài Ben HIền và Gioan Huệ 1671 Đức Cha Lambert đến Phan rí 1/9 rồi Phan Rang, Quảng Ngãi…
		1748  Đức Cha Bennatat đến Bình Thuận 100 tín hữu tại Ô xâng (Kim Ngọc)	1745 Phanxicô F Tế và Mat L Đậu
1802-1820 Gia Long thống nhất Việt Nam	Gia Long 1802-1820 Quốc hiệu là Việt Nam.Trước khi thống nhất vua giao tế với Pháp và tây phương để có võ khí chiến tranh.Mang ơn các Gíam Mục  nên không bách hại.Tại Miền Nam Tả quân Lê văn Duyệt kính trọng đạo Công giáo nên họ được an toàn giữ đạo. Gia Long Sai Lê quang Định làm chánh sứ sang Tầu cầu phong.Năm 1811-1812 Nguyễn văn Thành biên soạn và 1815 ban hành bộ Hoàng Việt  luật lệ   dựa chính trên Đại Thanh luật lệ và Luật Hồng Đức nhà Lê.Về cuôi đời vua giết hại các công thần Nguyễn văn Thành và Đặng Trần Thường	Khoảng1800 Gia Long đến Bình thuận với Đức Cha Bá đa Lộc đi ngang Kim Ngọc. Cộng đoàn Kim Ngọc và Tầm Hưng .Tại Kim Ngọc liên tục có các linh mục coi sóc  từ 1800 đến nay	Thời Gia Long không ai bị bách hại nhưng 1804 sau khi được Vua Tàu sai sứ phong vương GL tỏ ra ghét người công giáo
1820-1840 Minh Mạng	Minh Mạng 1820-1840 Sùng bái Hán học, siêng năng, cai trị tập quyền,mở mang bờ cõi đến tận Cao miên,nghi kỵ Tây Phương bức hại công thần của cha như con Lê văn Duyệt, Lê văn khôi Cấm đạo khá gay gắt  Tả quân Lê văn Duyệt,người nhiều lần can ngăn vua không được bắt các linh mục Tây phương.Năm 1825 ,Minh Mạng hạ lệnh tập trung các giáo sĩ về Huế để ngăn cản truyền giáo.Sau khi Lê văn Duyệt qua đời 1832 Minh Mạnh chính thức ra chiếu chỉ cấm đạo nghiêm nhặt 6/1/1833 buộc tất cả mọi người bỏ tà đạo, ép bước qua cây thập giá và phá hủy nhà thờ,khám tàu bè 1836 bắt được giáo sĩ Tây Phương thì chém, ai dung túng cùng một án.1839 thưởng tiền cho ai bẳt được giáo sĩ công giáo…. 400 000 giáo dân điêu đứng vì các săsc chỉ cấm đạo của Minh Mạng Có khoảng 100 gdân, 15 thầy giảng, 20 LM bản xứ và 9 LM thừa sai nước ngoài bị MM xử tử trong đó 58 vị được tôn vinh hiển thánh	Trịnh hoài Đức (1765-1825) tổ tiên gốc Phúc Kiến, công thần của Gia Long, làm  thượng thư bộ Hộ và bộ Lại . làm Chánh sứ sang Tàu . Thời Minh Mạng 1820 làm Lại bộ thượng thư (sắp xếp quan lại) ảnh hưởng nhiều đến các vua nhà Nguyễn đặc biệt là Minh Mạng đối với việc tôn sùng Nho học và thành kiến với Tây Phương và công giáo	1/*1763 sinh Giuse Hoàng lương Cảnh (k1) Sống tại Thổ Hà, dòng Ba Đa minh, lương y, trùm họ, tử đạo 5/9/1838 xử trảm gp Bắc Ninh 2/*Antôn Nguyễn tiến Đích (k3)1769 Chi Long Nam Định tử đạo12/8/1838 tại Bảy Mẫu 3/Ðaminh Vũ Ðình Tước(k10), sinh năm 1775 tại Trung Lao, Bùi Chu, Linh mục dòng Ða Minh, chết ngày 02/04/1839 tại Nam Ðịnh dưới đời vua Minh Mạng, được phong Chân Phước ngày 27/05/1900 do Ðức Lêô XIII, lễ kính vào ngày 02/04.  4/*Augustinô Phan Viết Huy,(K8) là binh sĩ, ông sinh 1795 tại Hạ Linh, Bùi Chu, Nam Ðịnh; chết 13 tháng 6, 1839, tại Thừa Thiên. Sau khi bị bắt, ngài bị xử tử cùng với thánh Nicôla Thể. Ngài được phong chân phước ngày 27/05/1900 và được tôn phong hiển thánh ngày 19/06/1988. Mừng kính ngày 13 tháng 6. 5/ *Martinô Trần ngọc Thọ,(k4)1787 Kẻ Báng,Nam Định,giáo dân,bị xử trảm 8/11/1840 thời Minh Mạng.
1840-1847 Thiệu Trị	Thiệu Trị 1840-1847 Hiền lành,ít tham vọng, sai Trương minh GIảng rút quâ  n khỏi Trấn tây thành về An Giang và bỏ Quảng Biên và Khai Biên (nay thuộc Campuchia) cấm đạo khi Pháp đánh vào Đà nẵng 1847		Phêrô Hoàng Khanh, Sinh năm 1780 tại Hoa Duệ, Nghệ An, Linh mục, bị xử trảm ngày 12/07/1842 tại Hà Tĩnh dưới đời vua Thiệu Trị. Ngày 02/05/1909, Đức Piô X suy tôn cha Phêrô Khanh lên bậc chân phước. Ngày 19/06/1988, Đức Gioan Phaolô II suy tôn ngài lên hàng Hiển thánh. Lễ kính vào ngày 12/07.  *Matthêu Lê văn Gẫm 1813,Gò Công,Biên Hòa.Giáo dân, thương gia lấy vợ Đất Đỏ,Bà Rịa. bị bắt khi đi đón Đức Cha Lefevre  Bị Xử trảm 11/5/1847 thời Thiệu trị
1847-1884 Tự Đức	Tự Đức 1847-1884  Là vị vua siêng năng hiếu với mẹ có tài văn chương nhưng vẫm cổ hủ như cac tiên vương sùng bái nho học lỗi thời và giết hai công giáo. Đời vua có 7 chiếu chỉ cấm đạo.Khi vừa lên ngồi 1848  đã nhận địnhcông giáo “móc mắt người chết để làm thứ thuốc mê hoặc dân chúng” ra lệnh “chặt làm đôi và ném xuống sông tất cả các đạo trưởng(1851)…lý lịch công giáo thì cấm đi thi (1855 )và cấm giữ các chức vụ trong làng, ai đang làm quan thì phải nhận bỏ đạo, nếu không sẽ trị tội…khắc chữ tả đạo vào má người có đạo (1857) đàn bà không bỏ đạo thì bắt về làm tôi tớ các quan. Năm 1859 sau khi Pháp đánh vào Đà Nẵng. thì cấm không cho người có đạo đi khỏi làng.Năm 1861 ra lệnh phân tháp phá hết các giáo xứ làng mạc công giáo .Nếu bắt được người công giáo thì phân mỗi người một nơi đem lẫn vào làng người lương .Chỉ Pháp chiếm ba tỉnh Gia Đinh, Biên hòa và Định tường phải ký hòa ước Nhâm Tuất 5/6/1862 mới tuyên bố trả tự do và tài sản cho người công giáo. (Theo HÀNH TRÌNH ÂN PHÚC, Đào trung HIệu, Chân lý 2013)	Bách hại ở Bình Thuận tại Tầm Hưng và Kim Ngọc thời Tự Đức Linh mục tử đạo Phêrô Cát ở Bình Thuận 1858. Phêrô Trương Quới giáo dân Kim Ngọc bị chém với 11 phụ nữ tại Phan Rí, Nữ tu Anna Soạn Nữ tu Maria Trí tử đạo ở Phan Rí 1862 Nhân vật Nguyễn trường Tộ 1855 Hội Thánh Việt Nam có 426.000 gd .Đàng Trong 86.000 Tây Đàng Ngoài 140.000 ,Đồng và Trung Đàng Ngoài 200.000	*Anrê Nguyễn kim Thông Sinh 1790 Gò Thị, trùm họ, lý trưởng Tôn sùng Đức Mẹ,giúp đỡ linh mục nhân ái Phát lưu ,chết tại Vĩnh long 15/7/1855 *Laurenxô Nguyễn văn Hưởng, Linh Mục ,1802-1856,Kẻ sãi,Hà nội.Tử đạo27/4/1856 gần Ninh Bình.Giảng đạo nhiều nơi.Bị bắt, giam tù, xử trảm *Phan xi cô Nguyễn văn Trung 1825, Phan Xã ,Quảng Trị, giáo dân, cai đội, bị Xử trảm 6/10/1858 *Phaolô Trần Văn Hạnh, sinh năm 1827 tại Tân Triều, Biên Hòa, là giáo dân, bị xử trảm ngày 28/05/1859 dưới đời vua Tự Ðức. Đức Piô X đã suy tôn chứng nhân Phaolô Hạnh lên hàng Chân Phước ngày 02/05/1909. Ngày 19/06/1988, Đức Gioan Phaolô II suy tôn ngài lên bậc Hiển thánh. Lễ kính vào ngày 28/05.  Thánh TĐ Pet Đa (1862) cuối cùng